De meivakantie is weer voorbij en dat betekent dat de Nederlandse vliegvelden weer veel passagiers hebben mogen verwelkomen. Om toch nog een beetje in de vakantiestemming te blijven, bespreken we in dit blog een recente uitspraak van de rechtbank Oost-Brabant die ging over de vraag of een architect zich met succes kan verzetten tegen de uitbreiding van Eindhoven Airport. Hij deed dit met een beroep op zijn persoonlijkheidsrechten. Spoiler alert: nee dat lukte niet. Waarom niet, lees je in dit blog.
Waar ging de zaak over?
In deze zaak draait het om een conflict tussen een architect en Eindhoven Airport over de uitbreiding van de luchthaven. De architect heeft in eerdere fases (2000–2013) meegewerkt aan het ontwerp van het huidige terminalgebouw.
In 2021 wilde Eindhoven Airport opnieuw de luchthaven gaan uitbreiden maar dit keer werd het ontwerp (via een openbare aanbesteding) uitbesteed aan een ander architectenbureau genaamd EGM architecten. Dit bureau heeft vervolgens een ontwerp voor een nieuwe entreehal gepresenteerd welke werd goedgekeurd door de gemeente. De eerder betrokken architect vreesde echter dat dit ontwerp zijn auteursrechten en persoonlijkheidsrechten zou schenden, omdat het afweek van de “oorspronkelijke vormentaal”. Dat zou een verminking van zijn werk betekenen. Uiteindelijk is de architect een kort geding gestart om de bouw van de nieuwe hal tegen te houden.
Wat zijn persoonlijkheidsrechten?
Wanneer een werk auteursrechtelijk is beschermd – zoals het ontwerp van een gebouw – beschikt de maker niet alleen over de exploitatierechten, maar ook over persoonlijkheidsrechten. De persoonlijkheidsrechten richten zich op de immateriële belangen van de maker: zijn eer, reputatie en band met het werk.
Artikel 25 lid 1 van de Auteurswet (Aw) kent vier persoonlijkheidsrechten toe aan de maker:
- Het recht op naamsvermelding van de maker (tenzij dat onredelijk is);
- Het recht van de maker om zich te verzetten tegen openbaarmaking van het werk onder een andere naam (tenzij dat onredelijk is);
- Het recht van de maker om zich te verzetten tegen wijziging van zijn werk (tenzij dat onredelijk is);
- Het recht van de maker om zich te verzetten tegen de aantasting of verminking van zijn werk indien dat zijn eer of naam aantast.
In deze zaak deed de architect een beroep op sub c en sub d om de bouw te blokkeren. Primair doet hij een beroep op artikel 25 lid 1 sub d Aw: de wijzigingen zouden leiden tot een verminking van het oorspronkelijke lijnenspel en de visuele samenhang van de oorspronkelijke hal, met reputatieschade als gevolg. De wijzigingen zijn bovendien prominent zichtbaar voor reizigers en voorbijgangers.
Voor zover het primaire beroep niet slaagt, beroept hij zich op artikel 25 lid 1 sub c Aw: de wijzigingen van het oorspronkelijke ontwerp zouden onredelijk zijn, omdat de uitbreiding volgens hem ook mogelijk is binnen de vormentaal van het bestaande ontwerp. Daarbij speelt een rol dat Eindhoven Airport hem niet heeft betrokken bij de ontwerpfase van de nieuwe hal, ondanks dat hij zich later (na de aanbesteding) alsnog bereid toonde om mee te denken over een aanpassing die zijn rechten wel zou respecteren.
Standpunt Eindhoven Airport
Eindhoven Airport voert verweer. Allereerst stelt zij dat het oorspronkelijke terminal-ontwerp niet auteursrechtelijk beschermd is. Volgens de luchthaven betreft het slechts een abstract concept zonder concrete uitwerking. Voor zover er al sprake zou zijn van auteursrechtelijke bescherming, betwist zij bovendien dat de betrokken architect als (mede)maker kwalificeert.
Daarnaast betoogt Eindhoven Airport dat er geen sprake is van een schending van persoonlijkheidsrechten. De nieuwe entreehal zou geen verminking of aantasting van het oorspronkelijke ontwerp opleveren in de zin van artikel 25 Auteurswet, aangezien het bestaande gebouw grotendeels onaangetast blijft en er slechts minimale aanpassingen worden gedaan. Het ontwerp van EGM sluit volgens de luchthaven juist aan bij de bestaande stijl. Tot slot voert Eindhoven Airport aan dat, zelfs als er wel sprake zou zijn van schending van persoonlijkheidsrechten, een belangenafweging in haar voordeel moet uitvallen. De uitbreiding is namelijk noodzakelijk en een bouwstop zou leiden tot enorme schade. Bovendien heeft de architect zijn bezwaren pas in een laat stadium kenbaar gemaakt, terwijl hij eerder op de hoogte was van de aanbesteding.
Oordeel rechter
De rechter oordeelde dat de huidige terminal wel auteursrechtelijk beschermd is en dat de architect (mede-)auteursrechthebbende is. Desalniettemin vond de rechter de nieuwe entreehal geen aantasting van het bestaande werk in de zin van artikel 25 lid 1 sub d Auteurswet. De kenmerkende elementen van de terminal blijven intact en zichtbaar (vanwege het vele glaswerk in het nieuwe ontwerp). Ook het beroep op artikel 25 lid 1 sub c Aw faalde. De rechter vond dat Eindhoven Airport een legitiem (zwaarder wegend) belang heeft bij de uitbreiding en dat de architect voldoende gelegenheid heeft gehad om (eerder) betrokken te zijn bij het nieuwe ontwerp.
Meer info?
Een beroep op persoonlijkheidsrechten is dus niet altijd succesvol en dient goed te worden onderbouwd. Zeker bij een beroep op sub a, b en c van artikel 25 Aw aangezien de rechter daarbij een belangenafweging maakt, zoals blijkt uit de formulering “tenzij dat onredelijk is”. Dat betekent dat de maker niet alleen moet aantonen dat zijn recht is geschonden, maar ook dat hij zwaarder wegende belangen heeft dan de wederpartij.
Meer weten? Neem dan gerust contact op met ons IE-team.
Neem contact op