Iedere nerd kan tegenwoordig in z’n eentje op zijn zolderkamer de mooiste symfonieën creëren. Of een vette danceklassieker produceren. Het enige wat je nog nodig hebt is een computer en wat software. Oké, natuurlijk is enige creativiteit ook mooi meegenomen. Waarschijnlijk is dit niet de werkelijkheid waarin de pure old school muzikant (laten we zeggen de Musicmaker-lezer) wil leven. Maar het is nou eenmaal een feit dat in deze tijd van onbegrensde, voor iedereen toegankelijke technische mogelijkheden, het maken van muziek voor velen een individuele activiteit is geworden.
Zij die met behulp van computers muziek maken – de men with boxes – kunnen niet of nauwelijks zonder samples. Overigens heeft de sample ook in andere muziekgenres al sinds lange tijd haar intrede gedaan. De Beatles gebruikten al passages uit een Shakespeare-hoorspel in hun single “I am the Walrus”. Veel doe-het-zelvers op amateurniveau jatten onbezorgd alles wat los en vast zit en vaak zal daar ook geen haan naar kraaien. Maar als jouw liedje enige potentie heeft, of daadwerkelijk gereleased gaat worden, is het toch verstandig even op te letten welke samples je gebruikt, hoe je dat doet en wat je daarvoor eventueel moet regelen. Dit geldt niet alleen voor de geeks onder ons, maar ook voor de gelegenheidssampler.
Een eenduidig antwoord op de vraag of sampling mag is er niet. We gaan er even van uit, dat we met een sample een geluidsfragment bedoelen, in dit geval een stukje muziek. Dat geluidsfragment bevat een compositie van een ander, waarop in beginsel auteursrechten rusten. Die ander, de auteursrechthebbende, kan (juridische) maatregelen nemen tegen het zonder zijn toestemming openbaar maken of verveelvoudigen van zijn werk. Onder het begrip verveelvoudigen valt ook al vrij snel het gebruiken van een muziekfragment van een ander in een eigen compositie. Ten minste, wanneer dat fragment tot op zekere hoogte herkenbaar ofwel karakteristiek is voor het werk waaruit het komt. Officieel zegt men dan dat er “auteursrechtelijk beschermbare trekken” zijn overgenomen.
Wat nog wel eens wordt beweerd in muzikantenland, is dat je geen problemen krijgt zolang je samples gebruikt van korter dan vijf seconden of van slechts enkele maten. Dat is een fabel. Het gaat erom of het geluidsfragment – hoe kort het ook is – typerend is voor het muziekstuk waar het uit komt. Dat betekent echter dat als de sample een enkel geluidje of één toon betreft, er auteursrechtelijk niet veel tegen te doen zal zijn. In dat geval zal namelijk niet snel sprake zijn van het overnemen van auteursrechtelijk beschermde trekken. Onder bepaalde omstandigheden zou het weer wel onrechtmatig kunnen zijn.
Tot nu toe hadden we het alleen nog maar over auteursrechten, zeg maar de rechten op de compositie. Bij sampling zijn mogelijk ook de zogenaamde naburige rechten van belang. Dat zijn de rechten van de uitvoerende artiesten (zangers, muzikanten) en producenten op de door hun ingezongen/gespeelde dan wel gefinancierde muziekopnamen. Bij een zeer korte sample van een geluid zal – net als bij het auteursrecht – niet snel sprake zijn van inbreuk op een naburig recht. Dit kan anders zijn bij een sample die wat langer is en waarin een karakteristieke inbreng van de uitvoerend muzikant is terug te horen.
Waar je tenslotte nog rekening mee moet houden, zijn de zogenaamde “morele rechten” of “persoonlijkheidsrechten” van de (oorspronkelijke) muziekauteurs. De muziekauteurs kunnen zich namelijk verzetten tegen sampling van het oorspronkelijke muziekwerk, als dat leidt tot een misvorming of verminking daarvan. Een bekend voorbeeld was de househit “O Fortuna”, waarin samples uit “Carmina Burana” op een voor de erfgenamen van componist Carl Orff kennelijk onacceptabele wijze waren gebruikt.
Als je zeker wilt zijn dat je geen gelazer krijgt met het gebruik van een sample zou je – in ieder geval voordat je jouw compositie gaat uitbrengen – toestemming kunnen vragen aan de auteursrechthebbende(n). Tegenover deze toestemming zal dan in de regel een vergoeding staan.
Sampling is een juridisch moeras. Om echt helemaal zorgeloos muziek te maken rest nog altijd de aloude methode: Do it yourself!
Columns eerder gepubliceerd in MusicMaker
Advocaten intellectueel eigendom Evert van Gelderen en Elise Menkhorst publiceren 6 keer per jaar een column over muziek en recht in vaktijschrift MusicMaker. Lees alle columns hier.
Neem contact op