De Europese aanbestedingsrichtlijnen bieden aanbesteders de mogelijkheid om duurzaamheid, sociale gunningscriteria en innovatieve toepassingen een rol te laten spelen in aanbestedingsprocedures. Door duurzaamheid een rol te laten spelen bij aanbesteding, kan een bijdrage geleverd worden aan het behalen van de klimaatdoelstellingen van Parijs en de Green Deal’s zero-emissie doelstellingen. Voorts kan zo toegewerkt worden naar een meer circulaire economie. Uit de op 5 mei 2020 gepubliceerde briefing van de Europese Commissie volgt echter dat overheden in Europa onvoldoende gebruik maken van de mogelijkheid om duurzame-, sociale en innovatiegerichte overwegingen mee te nemen in aanbestedingsprocedures. De Europese Commissie benoemt enkele knelpunten en doet aanbevelingen.
Knelpunten
Het eerste knelpunt dat door de Europese Commissie wordt benoemd is het huidige Europese beleidskader. Het bereiken van duurzame doelstellingen wordt bemoeilijkt doordat er tegenstrijdigheden zitten tussen duurzame doelstellingen en de fundamentele regels van de interne markt, waaronder de regel dat er (in beginsel) openbaar aanbesteed moet worden waarbij concurrentie moet plaatsvinden en de regel dat discriminatie verboden is. Volgens de Europese Commissie zullen veel aanbesteders terughoudend zijn om duurzaamheidsdoelstellingen mee te nemen in aanbestedingsprocedures nu zij discriminatie op grond van nationaliteit en origine van producten wil vermijden. Wanneer een aanbestedende dienst lokaal wil inkopen wegens sociale of milieuredenen, bestaat de kans dat de eis dat de producten lokaal geproduceerd moeten zijn, wordt aangevochten omdat dit discriminatoir is ten gunste van bepaalde leveranciers.
Een tweede knelpunt zit hem in de complexiteit van groen aanbesteden. Groene aanbestedingsprocedures zijn complex en vereisen een bepaald niveau van expertise van de aanbesteder. Voor duurzaam aanbesteden is een hoog kennisniveau van groene en circulaire technieken vereist, en dat is bij aanbesteders – op beleidsmakerniveau – nog niet voldoende aanwezig. Daarnaast moet rekening gehouden worden met een ander verwachtingspatroon op het gebied van tijdsspanne en kosten dan bij niet-groene aanbestedingsprocedures. Een derde knelpunt dat de Europese Commissie benoemt is dat het gebruik van rigide jaarlijkse begrotingen een belemmering kan zijn voor groene aanbestedingsprocedures. Negatieve milieu- of sociale effecten kunnen bijvoorbeeld niet zijn meegenomen in de begroting. Ook zijn er vooralsnog geen toegankelijke tools om de implementatie en van duurzame of groene aanbestedingen te meten en te monitoren.
Aanbevelingen
De Europese Commissie concludeert dat de mogelijkheid om op vrijwillige basis duurzaamheids-aspecten bij aanbestedingen mee te nemen onvoldoende is, en adviseert om het aantal verplichte duurzame aanbestedingsvereisten te verhogen, hetgeen gerealiseerd kan worden door middel van technische specificaties in de verschillende (sectorale) aanbestedingsrichtlijnen of door gedelegeerde handelingen (besluiten die de Europese Commissie kan nemen indien zij daarvoor uitdrukkelijk de wettelijke bevoegdheid heeft gekregen). Verder moeten de regels in de toekomst worden aangepast, zodat ook doelstellingen ten aanzien van de circulaire economie geïntegreerd kunnen worden. Op EU-niveau zal moeten worden bepaald hoe doelstellingen ten aanzien van een circulaire economie moeten worden geïntroduceerd, en moeten tools beschikbaar worden gesteld waarmee de respons van leveranciers gemonitord kan worden.
De Europese Commissie adviseert lidstaten om hun aanbestedingspraktijk te herzien en te professionaliseren, bijvoorbeeld door middel van trainingen en het ontwikkelen van monitor- en verificatietools. Verder kunnen lidstaten ‘centrale aankooplichamen’ ontwikkelen om te komen tot een coherent en gecoördineerde aanbestedingspraktijk. Zo zullen Centrale aankooplichamen bijvoorbeeld ten aanzien van producten die gefabriceerd uit zijn gerecycled materiaal, beter kunnen inschatten hoe de inkoop deze producten landelijk gestimuleerd kunnen worden.
Groen aanbesteden in Nederland
Op 8 december 2016 is door de Rijksoverheid, medeoverheden en verschillende andere bestuurders het Manifest Maatschappelijk Verantwoord Inkopen 2016 – 2020(Manifest MVI) ondertekend. In het Manifest MVI hebben ondergetekenden afgesproken om bij hun inkoopbeleid duurzame en innovatieve producten en diensten te ontwikkelen. Dit Manifest MVI bouwt voort op de eerdere afspraken die verschillende gemeenten, waterschappen en provincies hadden gemaakt (tot en met 2010) en het Manifest Professioneel Duurzaam Inkopen (2012). In vergelijking tot de meeste andere Europese landen wordt er in Nederland veel aandacht besteed aan groen aanbesteden. De Europese Commissie benadrukt in de briefing van mei 2020 dat Nederland een van de Europese landen is, die leidend is op het gebied van groen aanbesteden. Andere Europese landen die leidend zijn in groen aanbesteden zijn Finland en het Vlaams gewest in België. Finland en Vlaanderen hebben de doelstelling dat dat door alle aanbestedende diensten duurzaamheidsdoelstellingen worden meegenomen in (alle) aanbestedingsprocedures.
Circular Economy Action Plan
In maart 2020 werd door de Europese Commissie het Circular Economy Action Plan aangenomen, waarmee beoogd wordt de Europese economie klaar te maken voor een groene toekomst, waarbij het concurrentievermogen vergroot wordt, het milieu wordt beschermd en waarbij nieuwe rechten aan consumenten worden gegeven (zoals het recht op informatie met betrekking tot de levensduur en repareermogelijkheden van een product). Het Actieplan richt zich op het ontwerp van en de productie voor een circulaire economie, met als doel ervoor te zorgen dat materialen en grondstoffen zo lang als mogelijk in de economie worden gebruikt.
Het Circular Economy Action Plan heeft mede als doel het gebruik van groen aanbesteden te verbeteren, en de Europese Commissie concludeerde ook in het Circular Economy Action Plan dat er door aanbestedende diensten onvoldoende gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheid om op vrijwillige basis duurzaamheidsaspecten bij aanbestedingen mee te nemen. Naar verwachting zal de Europese Commissie vanaf 2021 een voorstel doen tot invoering van een aantal verplichte groene minimum aanbestedingscriteria en -doelstellingen in de aanbestedingsrichtlijnen.
Vragen?
Heeft u naar aanleiding hiervan vragen, neem dan gerust contact op met onze specialisten van de sectie Aanbestedingsrecht.
Neem contact op