De Raad van State heeft op 2 november 2022 bepaald dat de bouwvrijstelling niet voldoet aan het Europese natuurbeschermingsrecht. De Raad van State kan daardoor niet anders dan constateren dat de bouwvrijstelling niet gebruikt mag worden voor bouwprojecten. De Raad van State heeft dit bepaald in een tussenuitspraak in de zaak over het Prothos-project. Het Porthos-project moet de opslag van CO₂ uit het Rotterdamse havengebied in lege gasvelden onder de Noordzee mogelijk maken.
Bouwvrijstelling
De Wet natuurbescherming bevat sinds 1 juli 2021 de bouwvrijstelling. De bedoeling van de bouwvrijstelling was dat bij de vergunningverlening voor een project geen rekening hoefde te worden gehouden met de stikstofuitstoot van bepaalde bouwactiviteiten. Het werd daardoor eenvoudiger om vergunningen te verlenen voor bouwprojecten. Volgens de wetgever leidde de bouwvrijstelling niet tot aantasting van Natura 2000-gebieden dankzij een breder ‘robuust en effectief pakket aan maatregelen’. Volgens de wetgever leidt dit totale pakket van maatregelen, samen met de autonome daling van de stikstof op een landelijk niveau tot een zodanig grote verbetering van de natuur, dat de stikstofgevolgen de bouwfase daartegen wegvallen.
Volgens de Raad van State voldoet de bouwvrijstelling echter niet aan het Europese natuurbeschermingsrecht. De Raad van State verwijst naar de rechtspraak van het Europese Hof. Uit deze rechtspraak volgt ten eerste dat alleen toestemming voor een project mag worden gegeven als uit onderzoek blijkt dat zeker is dat individuele beschermde natuurgebieden daardoor geen schade oplopen. Een beoordeling op een hoger schaalniveau, waarvan de wetgever uitgaat, is volgens de Raad van State echter wat anders. Verder volgt uit de rechtspraak van het Europese Hof dat een maatregelenpakket zoals de wetgever voorstelt, alleen als onderbouwing gebruikt mag worden als die maatregelen ook echt zijn uitgevoerd en de verwachte voordelen daarvan vaststaan. Het pakket van maatregelen dat de wetgever heeft gebruikt als onderbouwing om de bouwvrijstelling in de Wet natuurbescherming op te nemen, voldoet daar niet aan. Het overgrote deel van de maatregelen is namelijk nog niet uitgevoerd.
Geen algehele bouwstop
Ondanks dat de bouwvrijstelling van tafel is leidt de tussenuitspraak volgens de Raad van State niet tot een algehele bouwstop. Net als in de situatie van voor de bouwvrijstelling, blijft het mogelijk om voor een plan of project een voortoets uit te voeren en, zo nodig, een passende beoordeling te maken. Als een passende beoordeling nodig is, dan kunnen daarin mitigerende maatregelen worden betrokken. Bovendien geeft de Wet natuurbescherming een regeling voor plannen of projecten die nodig zijn om dwingende redenen van groot openbaar belang en waarvoor geen alternatieve oplossingen zijn. Voor zulke plannen of projecten kunnen compenserende maatregelen in de beoordeling worden betrokken.
Vervolg tussenuitspraak
Nu de bouwvrijstelling niet gebruikt mag worden, loopt het Porthos-project vertraging op. Het Porthos-project is echter niet van de baan. Voor het Porthos-project moet een individuele beoordeling van de stikstofgevolgen worden gemaakt. Die beoordeling is er al, maar dat onderzoek is te laat in deze procedure bij de Raad van State ingediend. De Raad van State heeft daarom nu eerst de tussenuitspraak gedaan. De Raad van State heeft de bezwaarmaker zes weken de tijd gegeven om alsnog op het onderzoek te reageren. Daarna zal de Raad van State de behandeling van de zaak voortzetten en later een einduitspraak doen.
Gevolgen voor de praktijk
Uit de tussenuitspraak volgt dat de bouwvrijstelling niet meer gebruikt mag worden en dat voor ieder bouwproject in ontwikkeling ook voor de bouwfase een individuele voortoets moet worden uitgevoerd. Zo nodig moet ook een passende beoordeling worden gemaakt. Bouwprojecten in ontwikkeling zullen hierdoor vertraging oplopen. Er treedt bovendien een verzwaring van de onderzoekslasten op ten opzichte van het wettelijk systeem waarbij gebruik kan worden gemaakt van een bouwvrijstelling.
Meer weten?
Meer weten over dit onderwerp? Neem vrijblijvend contact op met René Mussaeus of Maaike Berends-De Weerd.
Neem contact op